Müəllif - Eldar Kərimov - Banco.az
S&P Global Ratings 21 fevral 2025-ci ildə Qazaxıstanın uzunmüddətli suveren kredit reytinqini 'BBB-' və qısamüddətli reytinqini 'A-3' səviyyəsində sabit proqnozla təsdiqlədi. Reytinq agentliyi ölkə iqtisadiyyatının bu il 4,9%, 2026-cı ildə isə 3,4% artacağını proqnozlaşdırır ki, bu da neft hasilatının və dövlət xərclərinin artımı ilə bağlıdır. Uzunmüddətli 'BBB-' reytinqinə sabit proqnoz, fiskal zəifliyin uzun müddət davam etməsi və faiz xərclərinin artması risklərinin idarəetmə və iqtisadiyyat sahəsində planlaşdırılan islahatlar, eləcə də Qazaxıstanın güclü aktivləri ilə kompensasiya olunacağı gözləntilərinə əsaslanır.
Hazırkı fiskal təzyiq və daxili borcun artmasına baxmayaraq, Qazaxıstanın dayanıqlı fiskal və xarici balansları potensial xarici şoklara qarşı kifayət qədər qorunma təmin edir. Ölkənin fiskal göstəricilərinə yüksək xərc ehtiyacları, zəif gəlir toplanması və geosiyasi qeyri-müəyyənlik təsir edəcəyi gözlənilir. Lakin yeni fiskal qaydalar Qazaxıstan Respublikası Milli Fonduna (QRMF) olan asılılığı azaltmağa yönəlib və hökumət 2026-cı ildən etibarən QRMF vəsaitlərinin istifadəsinə əlavə məhdudiyyətlər tətbiq etməyi planlaşdırır.
Neft sektorundan güclü asılı olan Qazaxıstan iqtisadiyyatı, diversifikasiya səylərinə baxmayaraq, neft qiymətlərinin dəyişkənliyinə həssasdır. Karbohidrogen sektoru Qazaxıstan ÜDM-nin təxminən 20%-ni, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 30%-dən çoxunu və ixracın yarısından çoxunu təşkil edir. Yüksək xammal qiymətləri dövründə büdcə profisiti ilə formalaşmış ölkənin güclü fiskal və xarici balansları, 2014-cü ilin sonunda başa çatan bu dövr sayəsində qoruyucu bufer təmin edir.
Prezident Qasım-Jomart Tokayev dövründə ölkənin iqtisadi strukturları və idarəetmə sisteminin yalnız cüzi dəyişikliklərə məruz qalacağı gözlənilir. İqtisadiyyat 2024-cü ildə əsasən dövlət xərclərinin artımı sayəsində dayanıqlı qalıb. 2019-cu ildən bəri infrastruktur, əmək haqqı, müdafiə, sosial təminat və təhsilə xərclərin artırılması daxil olmaqla dövlət stimullaşdırma tədbirləri davam edir.
Qısamüddətli artımın neft hasilatının artımı ilə dəstəklənəcəyi gözlənilir. Orta müddətli artım perspektivləri isə 2025-ci ildən sonra dövlət xərclərinin artımının yavaşlaması ilə mülayimləşəcək. Hökumətin siyasəti kommunal xidmətlər, nəqliyyat, su təchizatı və kanalizasiya sahələrində layihələri əhatə edən Milli İnfrastruktur Planı vasitəsilə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına yönəlib.
İxrac marşrutlarının diversifikasiyası səylərinə baxmayaraq, Qazaxıstanın Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumundan (XBKK) asılılığı azalma ehtimalı azdır. Davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi zamanı geosiyasi gərginlik Qazaxıstanın neft ixracını poza bilər və xarici və fiskal göstəriciləri zəiflədə bilər.
Hökumətin güclü aktivləri davamlı büdcə kəsirinə baxmayaraq üstünlük olaraq qalır. Hökumətin yüksək xərc səviyyəsini saxlayacağı, gəlir bazasının genişləndirilməsinin isə vaxt tələb edəcəyi gözlənilir. Neft qiymətlərinin aşağı düşməsi 2025-2028-ci illərdə cari hesab kəsirinin orta hesabla ÜDM-in 3,4%-nə qədər artmasına səbəb olacaq ki, bu da 2024-cü ildə qiymətləndirilən 1,8%-lə müqayisədə yüksəkdir.
Qazaxıstanın xalis xarici kreditor mövqeyi orta səviyyəli xarici borc və nisbətən böyük xarici aktivlər nəzərə alınmaqla güclü olaraq qalır. Ümumi valyuta ehtiyatları 2024-cü il dekabrın 31-nə 45,8 milyard ABŞ dollarına qədər kəskin artıb ki, bu da 2023-cü ilin sonundakı təxminən 36 milyard ABŞ dollarından çoxdur.
Qazaxıstanın bank sektoru geosiyasi və makroiqtisadi çətinliklərə nisbətən dayanıqlılıq nümayiş etdirib: banklar kifayət qədər kapital buferləri toplayıb, möhkəm likvidlik mövqelərinə malikdir və maliyyələşdirmə strukturunda əsas müştəri əmanətlərinin yüksək payına sahibdir.
